Rozczarowanie demokracją perspektywa psychologiczna

Nie wszyscy interesują się polityką, ale przecież dotyczy ona każdego. Nie wszyscy też deklarują swoje przywiązanie do takiej czy innej ideologii, lecz każdy z nas - świadomie bądź nie - jakąś ideologię wyznaje. I każdemu zdarza się narzekać na porządki panujące w kraju i na świecie.

Zgiełk na arenie politycznej sprawia, że coraz trudniej jest zrozumieć, o co w tym wszystkim chodzi. I coraz trudniej wybrać tych, którym powierzamy swoje losy. A jeszcze trudniej im zaufać.

Janusz Reykowski objaśnia złożone procesy, które doprowadziły do rozczarowania demokracją. Czyni to z perspektywy psychologicznej, wskazując, jak różne, często sprzeczne, mogą być wyobrażenia o dobrze urządzonym świecie i jakie konsekwencje łączą się z wyborem danej ideologii. Omawia też rolę przemocy, bezpośredniej i symbolicznej, a także rozmaitych zagrożeń wynikających z określonych decyzji politycznych. Dobre intencje, szczytne cele i wiara w pewne wartości, takie jak wolność, równość czy sprawiedliwość, nie chronią bowiem przed pułapkami myślenia ideologicznego, a tezy wielu polityków nie mają żadnych podstaw empirycznych, opierają się wyłącznie na ich przekonaniach - na tym, w co wierzą, a nie na tym, co wiedzą politycy - siła perswazji zaś często przysłania fakt, że ich myślenie od początku jest obarczone błędem i stronnicze.

Rozczarowanie demokracją to książka naukowa (co jednak nie znaczy, że trudna w lekturze, wręcz przeciwnie) i bardzo dzisiaj potrzebna. Klarowność wywodu, precyzja, rozległość spojrzenia i elegancja, z jaką autor ujawnia błędy w myśleniu niektórych polityków czy ideologów, sprawiają, że aż się marzy taka jakość we współczesnej debacie publicznej.

W tej książce staram się przedstawić analizę przyczyn niezwykle groźnego i przybierającego na sile zjawiska polegającego na zaprzeczaniu wartości i niszczeniu zasad życia demokratycznego w tak zwanym cywilizowanym świecie. Skąd takie nasilenie bezpardonowej, agresywnej walki, rosnące i pogłębiające się podziały, przejawy nienawiści i chęci zniszczenia przeciwników politycznych? Przecież wydawało się, że po stuleciach rozwiązywania konfliktów za pomocą bezpośredniej agresji i siły wypracowane zostały inne, bardziej pośrednie i oparte na przynajmniej częściowo uzgodnionych i akceptowanych zasadach formy współżycia społecznego. Co w tym systemie demokratycznym zawiodło, o czym zapomniano lub co zostało zlekceważone? Dlaczego znaczące grupy ludzi w demokratycznych krajach są demokracją rozczarowane?

fragment Wstępu

Janusz Reykowski (ur. 1929), profesor w Instytucie Psychologii PAN. Specjalizuje się w zakresie psychologii społecznej i psychologii politycznej. Jest członkiem Akademii Europejskiej (od 1991 roku), a także Membre Titulaire De L'Academie Européenne Des Sciences, Des Arts et Des Lettres (od 2001 roku). Otrzymał Nagrodę International Society for Political Psychology za wybitny wkład do psychologii politycznej (Nevitt Sanford Award 2000 roku) oraz Morton Deutsch Award for Social Justice (Nagrodę Uniwersytetu Columbia w Nowym Jorku). W latach 2003-2005 był prezydentem Międzynarodowego Towarzystwa Psychologii Politycznej. Brał udział w obradach Okrągłego Stołu jako współprzewodniczący Stołu Politycznego (ds. reform politycznych), reprezentując stronę rządową. Jest honorowym członkiem Polskiego Towarzystwa Psychologicznego i Polskiego Stowarzyszenia Psychologii Społecznej, a także członkiem kilku towarzystw zagranicznych.